- Thứ ba, 21/11/2017 | 00:00 GMT+7
Không nhận ra tương lai trong những trang sách, rộng rãi học sinh vùng cao đi thẳng từ lớp học đến biên thuỳ. Chúng trở thành những công huân bất hợp pháp.
Bữa cơm đầu tiên ở bên kia biên thuỳ của Sùng Mí Tú là cái bánh bao nhân giết với chai nước trắng.
Tú 15 tuổi, bé bỏng nhất trong đội ngũ người Mông xã Sà Phìn vượt biên sang China làm mướn. Mỗi ngày, em chiếm được 80 quần chúng. # tệ cho công đào 160 hố trồng cây bạch số đông.
Tú không biết bản thân mình đang ở vùng nào của China, địa hình bao quanh ra sao. 10 người trú ở cái lán nằm sâu trong rừng. Ban đêm, họ rủ nhau đi ngủ sớm. Không khách hàng nào dám đi quá khu lán một cây số vì sợ lạc các con phố, hoặc công an biên phòng TQuốc truy nã quét. Bị bắt rồi thì trả về nước, tiền công cũng mất hết.
Công trường vắt kiệt sức của đứa trẻ đang tuổi ăn tuổi lớn. Hãn hữu đêm hôm, Tú nằm quay mặt tham gia vách lán, nghĩ về bạn học với thầy cô. Đi học thì không nặng nhọc bằng đi làm, nhưng lại không kiếm ra tiền. Nó lắc lắc đầu, không nghĩ tới việc quay lại trường vì "chẳng nhét nổi chữ vào đầu".
Theo thống kê của biên phòng Hà Giang, từ năm 2012 tới năm 2015, số lao động người địa phương tộc thiểu số vượt biên bất hợp pháp sang China làm công ở tỉnh giấc này đã tăng gấp đôi, trong khoảng 11.652 lên 23.460 lượt. 94% trong số đó đi theo trục đường mòn biên giới, khiến cho các công tác như trồng mía, bốc hàng, khai mỏ, phụ hồ.
Số người vùng biên Hà Giang vượt biên qua TQuốc khiến cho việc bất hợp lí từ 2012-2015Sùng Mí Tú, Chá Mí Sùng hay Sùng Mí Cấu - những cậu thiếu niên trong bài viết này - đã và sẽ đi thẳng trong khoảng lớp học đến những công trường bất hợp pháp tại China. Họ tin rằng tương lai không nằm trong những trang sách chữ quốc ngữ thầy giáo chỉ bản thân mình đọc, mà ở những cái hố đất trồng cây người ta chỉ bản thân đào.
"Vượt biên đi làm là cách kiếm tiền dễ nhất", Chá Mí Sùng nói.
Sùng Mí Tú đã ngược sang biên giới đi làm thuê tham gia một ngày đầu bốn tuần Nhì.
Thôn Lũng Hòa B của thị trấn Sà Phìn nằm ven các con phố. Chiếc xe máy của người chú ruột chở Tú theo Quốc lộ 4C, qua cao nguyên đá lên Lũng Cú để vượt biên.
Hướng ấy ngược đường đi học hàng ngày của cậu thiếu niên. Sáng hôm đó anh em Tú vẫn đến trường. Sương trắng còn vờn trên những sườn đá tai mèo, hoa đào nở dọc các phiên bản và cuộc chơi xuân của người Mông chỉ mới mở màn.
Chiều hôm trước, Tú còn đi học sau kỳ nghỉ Tết nguyên đán. Cũng ngày hôm đó, ông Sùng Xí Sắm chiếm được một cú máy tính bảng rủ đi làm mướn của người quen từ bên kia biên thuỳ. Người đó bảo ví như ông không đi được thì có thể hỏi nam nhi. Ông đem chuyện về nói với Tú. "Bố già rồi, để con đi", thằng nhỏ dại lần chần vài phút rồi gật đầu, không để ông hỏi tới lần thứ nhị.
Hôm Tú đi, ông Sắm dậy sớm cắm cơm, xào cải mèo. Cậu nhỏ xíu ăn xong xuôi nhị bát, rồi xách cái túi đựng vỏn vẹn bộ áo quần. Cửa thành lập, khí lạnh mùa xuân trên núi cao ập tham gia nhà. Ông Tìm chỉ kịp dặn con cẩn thận. Ông lo ở trong rừng sâu ở phía bên kia biên cương phổ quát rắn độc, thổ phỉ với công an biên phòng. Thằng nhỏ "vâng" một tiếng rồi đi.
Tú bỏ nhà, bỏ nương, bỏ thung lũng Sà Phìn, bỏ con chó gầy ra đi khi học kỳ II của lớp 9 mới khởi đầu.
"Càng học lên cao càng không nhét chữ được tham gia đầu. Thế mà vẫn lên lớp đều đều" - đấy là bí quyết Chá Mí Sùng nói về cỗi nguồn chính mình quyết định bỏ trường bỏ lớp, vượt biên sang TQuốc làm thuê.
Sùng bỏ bạn dạng Hầu Lùng Sán sang TQuốc nhặt rác công trường cũng tham gia ngày đầu xuân sau cái Tết 2015. Phiên bản người Mông của thị trấn Thượng Phùng, huyện Mèo Vạc nằm cách thức tuyến phố biên chỉ 2 km. Khi ấy, Sùng đã là sinh viên lớp 10 trường PTDT nội trú Mèo Vạc. Cả phiên bản có em với một người yêu nữa thuộc diện học khá theo được tới đa dạng.
Lúc Sùng nói muốn nghỉ học, anh Chá Mí Tủa không một câu can ngăn, liền gật đầu đồng ý. Người đàn ông ngót 40 tuổi mất nhị đời hậu phi, nuôi 8 đứa con không có đa dạng tiền để lo cho thằng nhỏ. Khi hai khoảnh nương gần nhà mỗi năm chỉ chiếm được chục bao lúa, thì với anh, mỗi tháng phải cho con 200.000 đồng thuê trọ, chưa có tiêu vặt là quá sức.
Ở bản này, đâu đâu cũng là chân ruộng nứt nẻ như gót chân người tham gia mùa đông. Càng lên cao nước càng hiếm, chỉ có đá và đá.
"Cả thôn có 30 học sinh trong khoảng cấp mầm non tới trung học hạ tầng. Số này sẽ nghỉ học gần hết khi lên bậc đa dạng, cho học tiếp chúng cũng không đi", người cha kiêm trưởng thôn nói luôn. Và chọn lựa của gần như con gái là lấy chồng, đàn ông qua biên giới làm công, kiếm vài chục đến một số trăm tệ mỗi ngày.
Hơn 10 năm dạy học ở vùng biên thuỳ Hà Giang, thầy Hùng biết "tương đối" tiếng Mông để giao du được với sinh viên. Nhiều lúc chạm chán ca khó khăn trên lớp, thầy nói rát họng mà học sinh vẫn Bỡ ngỡ, đành nản chí mà bỏ qua. Sau rồi mặc định "không hỏi tức là hiểu".
"70% học sinh chẳng thể thực hiện được kỹ năng đọc thông viết thành thục, hoặc sai lỗi chính tả, hoặc phát âm sai", thầy Hùng khẳng định. "Đây là sự thật, không Sở giáo dục nào thống kê, bản thân tự thống kê qua thời kỳ giảng dạy. Có những sinh viên đi học nội trú nói tiếng phổ biến không thành thục. Phát âm sai thì viết cam kết sẽ sai chính tả. Ví như để trừ điểm như sinh viên dưới xuôi thì chắc phải cho các em 0 hết. Đành châm chước cho các em thôi".
Thầy cứ liệu, đầu niên học nhà trường sẽ điều tra sinh viên khối 6 đến 9 và tạo dựng lớp phụ đạo tiếng Việt mỗi tuần một tiết. Lớp này đề nghị nói tiếng Việt để các em "tăng tài năng đọc thông, nói thạo".
Những nỗ lực ấy giúp thầy trò tiến tới mức "hiểu nhau đang nói gì".
"Trong khoảng thế hệ học sinh không nhân thức bức xúc đến nhân thức tìm hoa trong ngày 20/11 đã là nỗ lực. Còn để dạy cho không bị ngọng thì một số chục năm nữa hẵng hay", thầy Hùng thừa nhận.
Đọc không thông, viết không thuần thục, nói không sõi trở thành sự cản trở vô hình mà những đứa trẻ vùng cao phải vượt lên khi càng lên lớp lớn. Những đứa trẻ dù đã lên trung học, nhưng vẫn thường yên bặt, lắc hoặc gật đầu khi nghe thắc mắc bằng tiếng rộng rãi, làm cho cuộc đối thoại rơi tham gia bế tắc.
Buổi chiều, trưởng thôn Tủa dẫn chúng tôi đến nhà Sùng Thị Pà. Cô nhỏ dại vừa đi nương về. Lưng Pà còn địu em gái, chưa kịp ăn cơm đã dấn thân cùng chị dâu thái cỏ cho bò.
Cô bé 13 tuổi, nghỉ học suốt một tuần vì lúa trên nương đã chín rộ, không ai gặt giúp. Trưởng thôn Tủa "di chuyển" mãi, Pà mới chịu chạm mặt. Cuộc chuyện trò với cô học trò lớp 7 chủ công qua những cái gật, lắc đầu hoặc im lặng. Em chỉ nói được một vài trong khoảng tiếng Việt.
Chúng tôi đưa cho Pà một trang viết tiếng Việt. ngừng thi côngĐây là một khổ trong bài thơ "Thương ông", nội dung được dạy trong chương trình tiểu học. Cô nhỏ nhắn ban đầu chỉ cúi đầu nhìn trang giấy tĩnh mịch. Sau một lát được động viên, Pà lụng bụng đọc, không rõ từ, cũng không rõ dấu; phải nhân thức trước nội dung mới đoán được cô bé xíu đang đọc gì.
Chúng tôi cố hỏi tiếp Pà: "Bây giờ chép lại được không?" - nhưng rồi lập cập đầu hàng trước vẻ mặt đau đớn của đứa trẻ.
Sùng Mí Cấu lớn lên một mình trơ trọi như cái cây giữa bạn dạng Sán Sì Tủng -bản nằm chênh vênh sau khung đá tai mèo của phường Sà Phìn. Cấu không thân phụ, không mẹ trong khoảng năm 7 tuổi. Ba anh em trai trứng gà trứng vịt dựa dẫm nhau lớn lên.
Cho tới năm trước, anh trai Cấu học hoàn thành lớp 9 rồi theo bạn vượt biên đi làm, gửi hai đứa em cho chú nuôi. Cấu chẳng nhân thức anh khiến gì, ở đâu, kiếm được bao nhiêu tiền. Thi thoảng anh về, ăn bữa cơm, ngủ với nhị đứa em một đêm rồi sáng hôm sau lại đi.
Cấu học bán trú, ăn ở đã có nhà nước nuôi. Mỗi lần nó xuống trường, chú lại dúi cho 10.000 đồng - gọi là sinh hoạt phí. Ở bản Sán Sì Tủng này, 5 bạn học lớn lên cùng Cấu đều đã nghỉ. 3 người ở nhà, 2 em đi làm công bên kia biên giới.
Mười nghìn đồng chú cho, nhiều khi Cấu để sắm quà vặt, nhưng thỉnh thoảng, nó không tiêu gì, hết tuần lại cầm về dành dụm .
"Học kết thúc lớp 9 em cũng nghỉ thôi. Sang với anh trai. Không có tiền đi học tiếp nữa", cậu bé nhỏ 14 tuổi dự trù cho mai sau.
Thằng ốm có đôi mắt ai oán, không có phổ biến thú chơi, lúc nhàn nhã thường ngồi trên các chỏm đá nhìn xuống cung đường hình chữ M uốn lượn trên nền đá. Đi hết chữ M cong queo ấy là xuống đến Quốc lộ 4C. Con đường trải dài qua Quản Bạ, Lặng Minh đến tận Đồng Văn, Mèo Vạc làm cho đam mê dân ngao du, cũng là tuyến phố ra đi của phổ quát đứa trẻ sống ở địa đầu phía Bắc này.
Khi "đọc không thông, viết không thành thục" trở thành căn nguyên của "bỏ học, qua biên cương làm công", thì mai sau của những lớp người tiếp theo như Pà, Cấu nhịn nhường như đã được định đoạt.
"Việc học sinh vùng biên thuỳ bỏ học đi khiến ăn xa không chỉ ảnh hưởng đến kinh tế địa phương hay là vấn đề của riêng giáo dục mà còn can hệ tới bình yên quốc phòng", GS Nguyễn Minh Thuyết, Nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục Thanh thiếu niên Nhi đồng của Quốc hội đánh giá.
Ông lý giải việc học tiếng Việt của sinh viên vùng cao gặp gian truân xuất hành trong khoảng rộng rãi duyên cớ, như cách thức dạy học của thầy cô chưa phù hợp; học sinh có phần thiếu chủ động hỏi hoặc nhờ thầy giáo tư vấn. Theo GS Thuyết, cần phải tạo một môi trường giao thiệp cho các em học tiếng Việt.
"Suốt học kỳ đầu, em chưa bao giờ dám thì thầm hay hỏi bài thầy cô giáo, dù có phổ thông trong khoảng tiếng Việt không nắm bắt", Chá Mí Sùng nói về việc học tiếng Việt trên lớp bằng âm sắc đặc biệt của người Mông.
Sùng có thể đọc hết một bài thơ, văn nhưng em chẳng thể phân tách hay giải nghĩa được. Sùng không dám hỏi vì ngại. Em từng nghe tiếng cô "chất vấn" một học sinh hỏi bài "bạn khác làm được sao em không làm cho được?".
Sùng mặc định không hiểu thì hỏi bạn, không hỏi thầy. Bạn không hiểu thì không hỏi nữa.
Chá Mí Sùng nhận 35 triệu sau một năm vượt biên và dành hết tiền để cưới thê thiếp.
Sùng gặp gỡ Dớ trong một phiên chợ đầu xuân khi đi chơi với đám trai phiên bản tham gia năm rồi. "Thuở đầu có yêu đâu, em thấy nó thì ưng nên bắt về". Thấy Sùng đẹp trai, mạnh khỏe nên Dớ cũng không chống cự. Dớ là người phố Xín Cái, học hết lớp 5 thì nghỉ ở nhà đi nương rồi lấy chồng.
Phụ nữ 17 tuổi ngồi ôm ấp con gái đầy bốn tuần, nghe khách hỏi chuyện bằng tiếng Việt thì Bỡ ngỡ, rồi thẹn hậu sự giấu mặt sau lưng chồng. Khách nói tiếng Kinh, Dớ nói tiếng Mông. Cục bộ cuộc nói chuyện đều nhờ Sùng "thông dịch". Không có tín hiệu nào cho thấy cô gái này đã trải qua công cuộc "phổ cập tiểu học".
Sùng tính thu lúa, ăn Tết kết thúc sẽ quay trở lại bên kia biên thuỳ đi khiến. Anh trai và chị dâu giờ đang phụ hồ bên đó. Em trai kế Sùng, tên Chá Mí Li dự kiến học dứt lớp 9 cũng theo các anh đi làm.
Cô bạn cùng đi học phổ quát với Sùng, tốt nghiệp lớp 12 giờ cũng đang làm mướn bên kia biên thuỳ.
Xuất ngoại nửa năm, Sùng Mí Tú mang về được 16 triệu. Cậu sắm một con bê đực hết 15 triệu "để cho nó giữ tiền, bản thân giữ thì trước sau cũng tiêu hết". Còn một triệu, Tú sắm nhì bộ áo quần và để tiêu vặt.
Lập trường của phổ quát tập thể thiểu số dọc biên cương này với nền giáo dục phổ biến được tổng kết bằng câu nói của trưởng bản Hầu Lùng Sán: "Học lên trung cấp, đại học hết trăm triệu mà về không có việc thì cũng chẳng giải quyết được vấn đề gì".
"Lại sang China làm thuê thôi" - ông kết luận.
Thượng úy Chu Thanh Xuân sử dụng tỷ lệ lần là lượt 80% và 50% để phản hồi tài năng nghe, nói tiếng Việt của học sinh quành khu vực đồn biên phòng Bảo Lạc (Cao Bằng) - nơi anh từng đóng quân.
Xuân từng kèm nhì sinh viên lớp 7. Chảo A San và Chủng Tào Líu sống ở sát biên giới, suýt bỏ học vì nhà nghèo. Ba năm ở với lính biên phòng, nhì đứa lên tiếp đa dạng và đạt học lực khá. Trước, chúng "xưng hô chào hỏi hạn dè bỉu" thời giờ nói tiếng Việt "vanh vách như người dưới xuôi".
Xuân biết, không dễ dàng nhất với học sinh vùng cao là luyện phát âm lẫn lề thói nói tiếng Việt. Bởi ngôn ngữ giang sơn hầu như chỉ sử dụng trên lớp, trong các cuộc giao tiếp giữa thầy với trò. Còn về nhà là sinh viên sử dụng tiếng mẹ đẻ. Việc nói tiếng Việt trên lớp với các em như cưỡi ngựa xem hoa. Dù rộng rãi nơi có lớp học bán trú, nhưng vẫn là người cùng làng bản ở với nhau và nói bằng tiếng của dân tộc bản thân mình.
Học sinh trong khoảng lớp 6 trở lên cũng có thể nói được nhưng chưa nghe ra tiếng phổ biến. Mà không nói sõi thì càng học lên cao các em càng chạm chán không dễ dàng, đặc biệt trước môn phố hội hoặc giao tiếp trước đám đông. Gặp gỡ khó khăn thì nản rồi nghỉ học như là thế tất.
Trước năm 2013, xóm Sà Phìn của thị trấn Xuân Trường nằm sát biên thuỳ Việt – Trung từng có 100% học sinh chỉ học đến lớp 5 rồi nghỉ, không chuyển tiếp cấp hai. Những đứa trẻ người Mông, Dao, Tày, Nùng lại vượt biên đi chặt mía, làm cho cỏ, bốc vác, kiếm một số trăm mỗi ngày.
Năm 2014, những người bộ đội biên phòng, bằng một chương trình riêng trong vòng ba năm, đã đỡ đầu hoặc nhận nuôi dưỡng hơn 2.600 đứa trẻ, giúp chúng học hành và có môi trường giao tiếp tiếng Việt tốt hơn bạn cùng tuổi.
Các chiến sĩ Đồn biên phòng Tả Gia Khâu (Lào Cai) có cách để "bắt" đồng đội 7 tuổi Ma Seo Xuyên và 9 tuổi Ma Seo Khoa phải nhiều lần rỉ tai bằng tiếng Việt. Nếu thấy Xuyên đi qua không nói gì, các anh nhắc "Xuyên à, không chào chú à?". Thằng nhỏ bé yên lặng, lại nghe nhắc tiếp "Chào chú đi con". Thế là nó chào, mà phải chào to, dõng dạc như quân nhân báo cáo yếu tố lệnh.
Nhị đứa trẻ mồ côi phụ thân, mẹ nuôi không nổi, được thượng úy Giàng A Trú đưa về đồn biên phòng, nuôi dưỡng suốt một năm nay. Anh Trú phải kiếm được là cậu ruột, cùng họ Giàng với mẹ để tạo lòng tin, chúng mới chịu theo.
Công cuộc phổ cập tiếng nói tổ quốc cho nhị đứa trẻ nói lõm bõm tiếng Việt không dễ chơi. Trú và các sĩ quan thay nhau mỗi tối dạy chúng tập viết, tập đọc theo sách giáo khoa tầm thường. Có lần Trú "bốc hỏa” vì chúng không nhớ nổi mặt chữ cái dù đã được hướng dẫn rộng rãi lần. Anh phải lấy cớ đi ra ngoài một lúc cho bớt giận rồi vào dạy tiếp.
Một năm sau, hai bằng hữu biết đọc, biết viết, nhân thức chào hỏi nhiều lần. Giáo viên bình chọn các em nói tiếng Việt và học khá hơn những bạn không được kèm thường xuyên khiến cho Trú kiêu hãnh: "Có nhẽ, trong khoảng ngày ở với bộ đội mới nhân thức chữ, nói được tiếng Việt".
Những đứa trẻ hình thành ở Đồng Văn như Sùng Mí Tú, Sùng Mí Cấu có khi cả đời không đi hết cao nguyên đá, nhưng chưa kịp lớn lên đã tiện lợi quyết định bỏ học sang bên kia biên cương đi làm thuê.
Bạn hữu trẻ ra đi, để lại phiên bản làng hoang hóa xám tro như màu núi đá. Nơi ấy mỗi mùa xuân hoa đào nở mới, nhưng nhịp sản xuất kinh tế thì dừng lại, việc phổ cập tiếng Việt nhường như cũng đang dậm chân tại chỗ.
Ba 04 tuần nay, Tú ở nhà, khách hàng nào có việc cần thì gọi. Giáo viên muốn giúp nó có thêm thu nhập nên hay gọi bê ong chuyển đi các nơi. Ba lần thầy thuyết phục Tú thi lấy bằng lớp 9, rồi học lấy một cái nghề.
Nó vẫn chần chờ.
Thằng nhỏ dại có mái tóc undercut rất phù hợp thời, nói chuyện trôi chảy, thảng hoặc còn thêm những câu bông đùa để chọc cười người đối diện. Đi làm cho rồi, nó bạo dạn hẳn, chỉ có cái chữ học trong 9 năm thì rơi rụng gần tinh khiết.
"Đa dạng đoạn em phải đánh vần mới đọc được cái này. Học khó lắm, nên chắc em không quay lại đâu", Tú chỉ lên bức vách tường trình, nơi dán mấy tờ báo Hà Giang.
Bài: Hoàng Phương - Đức Hoàng
Ảnh: Cường Đỗ Mạnh
Đồ họa: Tiến Thành
Xem thêm: tin tổng hợp
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét